'WARE WAARDE VAN KERNWAARDEN'
In het vorige artikel stonden corevalues centraal, kernwaarden. Je zou kunnen stellen dat er niets dieper gaat, maar volgens mij komt er nog iets vóór kernwaarden, namelijk de menselijke perceptie. In dit artikel ga ik nog een laagje dieper, naar de echte ‘heart of the matter’ en wat de relatie is met onze fysiologie.
In het VITEX-ijsbergmodel zit ten diepste onderin de fysiologische laag. Niet in alle ijsbergmodellen zie je dit terug. Tot nu toe ben ik dit alleen tegengekomen in het ijsbergmodel van Alan Watkins (‘Coherence the secret science of excellent leadership’). Ook hij is hier heel expliciet in. Het meest onzichtbare gedeelte, de fysiologie, van ons menszijn zit diep onderin de ijsberg verborgen. Denken, voelen en zintuigen kunnen duidelijk waar worden genomen, alleen de fysiologische processen vinden veelal plaats buiten onze waarneming.
Tijdens mijn CIOS opleiding werd mij geleerd dat fysiologie de wetenschap is van het levende lichaam. Het ging dan voornamelijk over de werking van spieren en de energiesystemen van het menselijk lichaam en dan gerelateerd aan sport. We leerden het menselijk lichaam te zien als een soort geavanceerde Duracell batterij. Wat ik een zeer nuttige zienswijze vind op de mens.
Voor de eerste keer hoorde ik de term autonoom zenuwstelsel. Het gedeelte wat onafhankelijk opereert, buiten ons bewustzijn om. Dit is het gedeelte van het menselijk lichaam dat opereert zonder ‘bemoeienis van de bewoner van dit lichaam’. Denk hierbij bijvoorbeeld aan ademhalen, spijsvertering, spiergroei et cetera. Behoorlijk wat fysiologische processen waar je gelukkig niet over hoeft na te denken. Alsof er een verschil is tussen lichaamsfuncties die functioneren op de automatische piloot en andere niet? Als je hier langer over filosofeert dan besef je waarom onze fysiologie zo diep in de ijsberg verborgen ligt.
Waar is hierin het bruggetje naar perceptie? Een synoniem voor perceptie is zienswijze of waarneming. Normaliter wordt er gesproken over de inhoud van de perceptie maar niet over perceptie zelf. De inhoud wordt gevormd door denken, voelen en zintuigen. Deze drie bewustzijn-dimensies vormen de menselijke realiteit. Sterker nog het universum (of de wereld) wordt gevormd via deze drie dimensies. Met name denken en voelen behoren tot de software of subtiele materiële kant van het lichaam, en de zintuigen behoren meer tot de hardware of grof materiële kant. De hardware is niet makkelijk te vormen maar de software wel. Wanneer je ziet dat perceptie zelf wat anders is dan de inhoud van perceptie, dus dat je dit onderscheid ervaart, dan wordt ook duidelijk dat de inhoud vrij eenvoudig maakbaar of te vormen is. En als iets te vormen is betekent dit dat het te veranderen is of om te vormen. Je zou denken dat fysiologie, aangezien het de diepste laag van de ijsberg is, niet te vormen valt, maar is dat daadwerkelijk zo? Kan je bepaalde fysiologische processen niet toch op een één of andere manier beïnvloeden?
Wanneer we vanuit dezelfde zienswijze op perceptie naar kernwaarden kijken, kun je stellen dat kernwaarden dus gevormd of geconditioneerd zijn. Mocht je hierover nog in vertwijfeling verkeren dan haalt het voorbeeld van organisaties die in mooie woorden op hun website zeggen wat hun kernwaarden zijn maar in gedrag heel wat anders laten zien, je twijfel wellicht weg. Je ziet bijvoorbeeld staan ‘Wij als bedrijf hebben als kernwaarde inclusiviteit’. In woorden staat het er wel maar hoe zit het met het daadwerkelijke gedrag? Over het algemeen is de kernwaarde al eeuwen geleden bepaald en in het collectieve onderbewustzijn geplant, namelijk in de vorm van een drijfveer die vaak achter organisatorische kernwaarden liggen, namelijk verrijking. De mens kan wel van alles tot in de kern DENKEN te waarderen, maar analyseer het gedrag en je ziet wat de werkelijke kernwaarde is, vooral wanneer omstandigheden oncomfortabel zijn, bijvoorbeeld tijdens een crisis.
Het gegeven dat kernwaarden gevormd en geconditioneerd zijn, kan klinken als een beperking in je Zijn, alsof je hier geen invloed op hebt. Juist doordat ze gevormd of geconditioneerd zijn is het mogelijk om kernwaarden om te vormen. Het is niet van de ene op de andere dag gebeurd maar één ding is zeker, zij zijn om te vormen. Kernwaarden zitten in het onderbewuste en zijn lastig te zien. Net als overtuigingen. Niet boven in de ijsberg maar ten diepste onderin. De werkelijke kernwaarden zijn de fysiologische behoeftes, ons menszijn. De fysiologie is de allesbepalende factor voor gedrag. Het is de hardware die je van nature hebt meegekregen die bepalend is voor gedrag. De software die gevormd wordt, de neo cortex, in de eerste formatieve jaren, bepalen hoe om wordt gegaan met die aangeboren hardware. De wijze waarop er om wordt gegaan met die hardware is een geconditioneerd software programma. De INHOUD van de perceptie. De ziensWIJZE. Door INHOUD en WIJZE in grote letters weer te geven wil ik duidelijk maken dat het niet alleen gaat om het zien of alleen de perceptie zelf, het gaat om de inhoud èn de wijze waarop je met dit ‘zien’ omgaat.
Nog even resumerend. Er is hardware, de fysiologie die van moeder natuur is verkregen. Met name voelen en zintuiglijke waarneming zijn aanwezig vanaf geboorte. Het denken wordt pas later geformatteerd. Omgevingsfactoren vullen de neo cortex in, ofwel normen en waarden (software) et cetera worden door cultuur bepaald, kernwaarden zijn cultuurbepaald. Wij, als cultuur, bepalen wat we waarderen. Dit benoemen we dan als kernwaarden maar in feite zijn het oppervlakkige waarden, want in de kern of op een diepere laag bepalen meestal andere waarden het gedrag.
Waar het om gaat is dat je begrijpt dat er een verschil zit tussen het zeggen van één ding, maar het toepassen van een ander. Voordat een mens of organisatie zich bezig gaat houden met kernwaarden zal bijvoorbeeld eerst helder moeten zijn wat er wordt verstaan onder kern. Wat bedoelen we er eigenlijk mee? Hoe bewust is men over de kern? Wat we denken dat het de kern is, is dat überhaupt wel de kern? We hebben te maken met een samenleving waarin dit onderscheid al heel lang niet meer helder is. Kernwaarden klinken interessant maar zonder dit onderscheidingsvermogen kun je er weinig mee.
Met de wijze van zien, het vermogen en het geduld tot omvormen zijn kernwaarden pas echt iets waard.