‘WÈL LEREN MAAR NIET LEREN LEREN’
Didactiek stamt af van het Griekse didache, wat lering of onderwijs betekent. Didactiek is de leer van leren, het onderwijs van onderwijzen en de wetenschap van wetenschappen. In ons reguliere onderwijssysteem leren we wel, maar ‘leren leren’ we niet. We leren op een lineaire, gefragmenteerde manier en niet holistisch en integraal. We leren dat één fragment van het totale menszijn, ook wel het topje van de ijsberg (Mc Clelland), ontzettend belangrijk is. Dit topje van de ijsberg staat symbool voor vaardigheden en de daarbij behorende kennis. Door enkel hierop te toetsen en het daardoor extra belangrijk te maken, gaat de focus uiteraard hierop liggen. Het probleem is dat de voor het menselijk gedrag bepalende factoren, die zich onder de waterspiegel en verder onderin de ijsberg bevinden, hierdoor minder belangrijk worden gemaakt dan het topje.
Het gevolg hiervan kunnen we iedere dag zien. We zijn heel goed in het reproduceren van vaardigheden en de daarbij behorende kennis. Hier komen twee belangrijke aspecten van kennis naar voren, namelijk:
- Het is kennis óver iets (indirecte kennis) en geen (directe) zelfkennis, en
- Kennis is in het ijsbergmodel uitsluitend ter ondersteuning van de vaardigheid.
Dit geldt voor alle niveaus, vanaf de basisschool tot en met universitair niveau. Van jongs af aan leren we te focussen op het reproduceren van vaardigheden en het tot ons nemen van bijbehorende, indirecte kennis. Het gevolg hiervan is een samenleving die geconditioneerd raakt in deze twee aspecten. Nu kun je je afvragen: ‘wat is hier erg aan, of wat zijn hiervan de consequenties?’.
Voor het komen tot een antwoord op deze vragen is het van belang om in te zoomen op het woord vaardigheden. Vaardig zijn wordt gelijk gesteld aan competent zijn, dus als iemand vaardig is, is hij of zij competent. Als iemand de benodigde of bedoelde vaardigheid laat zien wordt dit als voldoende gewaardeerd en verdient men hierdoor een certificaat of diploma. Een papiertje dient als een bewijs dat je competent bent.
Door op deze manier te onderwijzen en op te leiden is een logisch gevolg dat er van jongs af aan een obsessie ontstaat voor het verzamelen van papiertjes. Hoe meer papiertjes hoe competenter je bent. Een ander effect, wat vaak over het hoofd wordt gezien, ontstaat door het tegenovergestelde fenomeen namelijk dat iemand zonder papieren wordt gezien als niet competent. Een persoon zonder papieren telt niet mee in dit systeem. Het uiteindelijke effect hiervan op het individu is een verkeerd zelfbeeld. We leren onszelf voornamelijk te zien als en te beoordelen op het wel of niet bezitten van vaardigheden. We gaan het topje van de ijsberg zien als de gehele ijsberg. Een fragment als het geheel.
Je kunt je afvragen of de Griekse filosofen die het onderwijssysteem hebben ontwikkeld wel een gefragmenteerde wijze van onderwijs, zoals deze in de huidige maatschappij bestaat op deze manier hebben beoogd. Filosofia betekent ‘liefde voor wijsheid’ en wijsheid komt met ervaring en resulteert in actieintelligentie. Liefde is een poëtische omschrijving voor aandacht. De aandacht is gericht op het liefdesobject en dat kan van alles zijn. In dit geval is het object wijsheid. Bij het woord ervaring denk ik aan ervarend leren. Filosofia zou omschreven kunnen worden als de volle aandacht hebben of volledig gericht zijn op het ervarend leren. Blijkbaar is het nodig dat ervarend benoemd moet worden bij leren, omdat het idee bestaat dat je ook niet-ervarend kan leren. Juist om deze reden is het van belang om het fenomeen ervaring wat verder uit te diepen.
De vraag, wat wordt ervaren is cruciaal bij leren. Als het voor de lerende niet helder is wat wordt ervaren dan is de start verkeerd. Een model, zoals het ijsbergmodel van MC Clelland of Alan Watkins, is nodig ter ondersteuning om de mens als het ware er aan te herinneren dat elk mens een totaliteit en niet alleen het zichtbare topje is. De ‘grap’ is dat in eerste instantie niemand zichzelf herkent als niet totaliteit. Je bent toch sowieso een totaliteit en niet gefragmenteerd? Jezelf als gefragmenteerd zien zorgt er voor dat je de totaliteit gaat ervaren. Deze herkenning kan alleen plaatsvinden als de mens zich veilig en ontspannen voelt. Zodra er dynamiek is of verhoogde stress dan treedt blindheid op en interpreteer je de totaliteit verkeerd, je identificeert jezelf met alleen het topje van de ijsberg wat je als totaliteit ervaart, terwijl de andere lagen eronder ervoor zorgen dat je stress ervaart. Hier is maar een kleine hoeveelheid verhoogde stress voor nodig. Hiervan uitgaande, betekent dit dat de samenleving een hele lage stressbestendigheid heeft, een lage weerbaarheid. Stressbestendigheid betekent in deze een zodanige vorm van stabiliteit die onder alle omstandigheden het geheel kan blijven zien, de samenhang. De totaliteit en de gehele ijsberg. Alle mensen zijn zonder uitzondering als gehele ijsbergjes met elkaar verbonden. De samenleving is wel competent maar zeker nog niet holistisch-competent.
Raak bewust van je onbekwaamheden op alle lagen van de ijsberg, leer te ervaren en raak bekwaam in het zijn van een totaliteit.